Op 1 juli wordt de afschaffing van de slavernij (1 juli 1863) herdacht. Daarvoor wordt op 30 juni onder de vlag van de Raad van Kerken een landelijke herdenkingsdienst gehouden in Amsterdam. Duncan Wielzen, pastoraal werker in de parochie De Vier Evangelisten in Den Haag, werkt daar als katholiek aan mee. Hij is van Surinaamse afkomst. Zijn voorouders waren tot slaaf gemaakt. Parochie De Vier Evangelisten houdt op 1 juli een Keti-Koti viering en heeft de bisschop daarvoor uitgenodigd. “Keti koti” betekent “ketenen gebroken” en is de jaarlijkse viering van de afschaffing van de slavernij.

Als je rekent vanaf 1863 is het nu 160 jaar geleden dat de slavernij werd afgeschaft. Er is veel aandacht voor. Spontaan zou je daarom misschien eerder denken aan 150 dan aan 160 jaar afschaffing van de slavernij?

1863 is het jaar dat de geschiedenisboeken is ingegaan en dat is inderdaad 160 jaar geleden. Maar je moet je realiseren dat deze datum getuigt van een westers perspectief. Er is ook een perspectief vanuit het zwarte bewustzijn. En dan wordt gezegd: de datum klopt weliswaar, maar in de praktijk heeft het nog tot 1873 geduurd, omdat de overheid bepaalde dat de tot slaaf gemaakte mensen verplicht nog tien jaar onbetaald moesten doorwerken op de plantages. De tot slaaf gemaakte mensen waren niet echt vrij, ze zaten nog tien jaar vast aan de plek waar zij trauma’s hadden opgelopen.

In 1873 zag de wereld er heel anders uit. Daarom lijkt het lang geleden. Maar het gaat over de ouders van je opa en oma?

Mijn betovergrootmoeder Kitty Maria is geboren in 1803. Zij heeft de slavernij meegemaakt. Haar kinderen ook. Mijn overgrootvader Azor is geboren in 1846. Dus ook hij heeft de slavernij meegemaakt. Zijn kinderen gelukkig niet meer. Ik kan mijn geschiedenis maar tot op een zeker punt terug volgen. Het is één groot vraagteken hoe het daarvoor was. Waar kwamen mijn voorouders vandaan? Dat weet ik niet. Mensen werden niet alleen uit West-Afrika gehaald of geroofd, maar ook uit andere delen van het Afrikaanse continent. Ik ben in 1994 naar Kenia geweest en Tanzania. In Kenia zag ik mensen die heel erg op mij leken. En sommigen zagen mij aan voor een Kikuyu, een van de Keniaanse bevolkingsgroepen. Dus vermoedelijk kwamen mijn voorouders uit Oost-Afrika. Maar het is moeilijk vast te stellen. Ik weet dat mijn voorouders gedoopt waren, dat ze niet hun eigen naam hadden, maar een naam kregen. De tot slaaf gemaakte mensen hadden geen zeggenschap over hun partnerkeuze. Van degene die de kinderen bij mijn betovergrootmoeder heeft verwekt is niets bekend.

Wat is je rol bij de landelijke herdenkingsdienst?

Ik ben niet betrokken bij de landelijke Raad van Kerken, maar wel bij de Haagse Gemeenschap van Kerken. Op die manier ben ik benaderd om er vanwege mijn achtergrond en als katholiek aan bij te dragen. Samen met een dominee, een witte vrouw, doe ik de overdenking-preek in de viering. We vertrekken vanuit het thema van de viering om te kijken hoe we als kerken bij kunnen dragen aan het heilzaam verwerken van het slavernijverleden. Ik hoop dat de viering voor veel mensen een bevestiging zal zijn dat het inderdaad mogelijk is en noodzakelijk is om samen het verleden onder ogen te zien en dat er een verantwoordelijkheid op ons rust om samen de toekomst vorm te geven. We hebben een gedeeld verleden, een gedeelde geschiedenis waar we ons niet aan kunnen onttrekken, maar we hebben ook een gedeelde verantwoordelijkheid naar de toekomst toe. En ook daaraan kunnen wij en mogen wij ons niet onttrekken, omdat het gaat over onze samenleving en ons samen leven. Ik hoop dat de viering mensen kan inspireren om hun steentje bij te dragen aan die gezamenlijke toekomst.

Je bent wat dat betreft een voorstander van dialoogtafels?

Ja, want het is best lastig om er samen over in gesprek te gaan. Het gaat om gevoelens en emoties van mensen voor wie het verleden niet zo ver weg is. Dat geeft het een extra lading en ik zie dat er bij beide kanten ongemak hierover bestaat. Witte mensen weten zich vaak geen houding te geven of schieten in de verdediging en zeggen: ik heb daar niks mee te maken. En aan de andere kant zie ik ongemak bij zwarte mensen, die willen er liever niet over praten, er niet aan herinnerd worden, of weten niet hoe ze moeten omgaan met het ongemak van de ander. Dergelijke gesprekken zijn niet eenvoudig, maar wel noodzakelijk als wij samen zorg willen dragen voor die toekomst. Dialoogtafels willen mensen helpen om samen het verleden onder ogen te zien. Dan kun je zeggen: ik was er niet bij. Maar niet te ontkennen valt dat die slavernijgeschiedenis in vele vormen doorwerkt tot op vandaag. Het werkt door in houdingen van minderwaardigheid en meerderwaardigheid, in hoe naar mensen met een niet westerse achtergrond gekeken wordt.

Wordt er in de parochie elk jaar een Keti-koti-viering gehouden?

De Haagse Gemeenschap van Kerken begon er in 2017 mee. De vieringen waren in de praktijk telkens in een van de kerken van de parochie, met een uitzondering in 2020 vanwege corona, en we hebben daarbij ook iedere keer ingezet op dialoogtafels. Dit jaar is de viering van de Haagse Gemeenschap van Kerken in een andere kerk. We doen daar aan mee, maar we hebben als pastoraal team gezegd dat we ook een Keti-koti-viering in de parochie willen houden. Omdat mensen niet zomaar voor een dergelijke viering naar een andere kerk zullen gaan en het dan aan hen voorbij zou gaan, terwijl het daar te belangrijk voor is. Er is recent veel aandacht geweest voor het slavernijverleden, onder andere door de excuses van premier Rutte. Dus dit is wel het moment voor parochianen om samen te vieren en in gesprek te gaan. Want het is Nederlandse geschiedenis die doorwerkt in het heden. We zijn een overwegend witte parochie. Maar er zijn veel witte Nederlandse mensen die een zoon of dochter, een vriend of vriendin, of een kleinkind hebben met een partner die uit Suriname komt of van de Antillen.

Bij het Internationaal symposium “Slavernij, doorwerking en bevrijding: Stemmen uit de Kerken toen en nu” dat op 1 juni dit jaar plaatsvond in de Domkerk in Utrecht, nam bisschop Karel Choennie uit Paramaribo deel aan een panel. Hij zei afgelopen jaar in zijn kerstboodschap: “God werd mens om ons niet alleen te verlossen van de slavernij der zonde, maar ook van de zonde der slavernij.” Hoe zie jij dat?

Elk systeem waarin mensen worden geknecht en van hun vrijheid beroofd kun je typeren als zonde. En zo zijn er naast de historische slavernij de hedendaagse vormen van slavernij, die je ook als een zonde kunt karakteriseren. Denk aan de vele nieuwe vormen van uitbuiting van mensen, die we zien. En denk ook aan allerlei zaken waarin mensen niet vrij zijn om een keuze te maken die recht doet aan hun menselijke waardigheid. We zijn verslaafd geraakt aan consumeren, aan het bezit van spullen, aan een materiële levenswijze die op de keper beschouwd ten koste gaat van vele armen en die ons berooft van de vrijheid om te kiezen voor onszelf als mens in een veel ruimer opzicht: ben ik vrij om als mens te leven zoals God het bedoeld heeft, in verbondenheid met anderen en met de schepping?

• Download de folder van de parochie voor meer informatie over de viering op 1 juli in parochie De Vier Evangelisten. Belangstellenden zijn welkom voor de viering en de dialoogtafel. Aanmelden is nodig en kan via e-mail cps@p4ev.nl of telefonisch via 070 308 04 14.