“We mogen in dit jaar ontdekken hoe belangrijk barmhartigheid is en hoezeer het behoort tot de kern van het evangelie.” Dit zei Mgr. Van den Hende op 28 september 2016. De bisschop hield in Bezinningscentrum Emmaus, Helvoirt, een inleiding over de geestelijke werken van barmhartigheid. Mgr. Van den Hende: “In het jaar van barmhartigheid hebben we op een hele bijzondere manier weer aandacht gekregen voor de werken van barmhartigheid. De geloofsbelijdenis en de sacramenten zijn belangrijk, alles wat met de Heer en het evangelie te maken heeft, maar de werken van barmhartigheid mogen we niet vergeten. We kunnen ons geloof als christenen heel bijzonder in woorden en daden naar voren brengen door deze werken.”

Barmhartigheid en het evangelie

De bisschop gaf aan dat de werken van barmhartigheid in de catechismussen die de laatste decennia verschenen alleen summier worden behandeld. “En veel mensen dachten aan het begin van het heilig jaar misschien: barmhartigheid, is het geen oud woord? Paus Franciscus heeft het ons heel sterk opnieuw op het hart gedrukt als kern van het evangelie. Hij geeft aan dat het gaat om zowel het beoefenen van barmhartigheid en het ontvangen van barmhartigheid.” De bisschop sprak over de parabels over barmhartigheid: de barmhartige Samaritaan (Lc. 10, 25-37), de barmhartige vader (Lc. 15, 11-32), de barmhartige koning (Mt. 18, 23-35). En nadat hij de lichamelijke werken van barmhartigheid had toegelicht, ging hij meer concreet in op de geestelijke werken van barmhartigheid.

De geestelijke werken van barmhartigheid

“Juist nu in het heilig jaar krijgen ze aandacht. Je kunt ze niet zo makkelijk traceren als de lichamelijke werken van barmhartigheid, die in Matteüs 25 staan,” gaf de bisschop aan. “Als het gaat om de zeven geestelijke werken van barmhartigheid, dan geldt dat je ze tegenkomt door de hele Schrift. Heel bijzonder ook in het leven van Jezus zelf.” De bisschop liep ze één voor één na. Hij belichtte daarbij meerdere kanten van de geestelijke werken van barmhartigheid. “Als we de onwetenden onderrichten, mensen bijvoorbeeld op weg helpen in ons geloof of op hele andere terreinen proberen te steunen, dan staan we in de beste tradities van onze Heer. Het mooie in de Schrift is ook de keerzijde: zijn we zelf ook open voor onderricht of weten we alles al?” En over het troosten van de bedroefden: “Troosten is niet iets dat we op eigen kracht doen. De Heer troost ons in al onze tegenspoed, zodat wij in staat zijn anderen te troosten in al hun noden, dankzij de troost die wij zelf ontvangen.”

De heilige Geest

“Wat opvalt, als je erover nadenkt, is dat de geestelijke werken niet denkbaar zijn zonder de heilige Geest. We lezen in de Galatenbrief over de vruchten van de Geest (Gal. 5, 22): liefde, vreugde, vrede, geduld, vriendelijkheid; goedheid; trouw; zachtheid; ingetogenheid. Deze vruchten van de Geest zijn de ingrediënten om werken van geestelijke barmhartigheid te kunnen volbrengen. Ze zijn het fundament ervoor. Want hoe zou je zonder goedheid onwetenden kunnen onderrichten en zonder zachtheid vergevingsgezind kunnen zijn? Zonder vriendelijkheid je kunnen inzetten voor mensen die ziek zijn? En zonder innerlijke vreugde kunnen komen tot troost?”

Heiligen van barmhartigheid

Tot slot sprak de bisschop over de heiligen van barmhartigheid. Twee heiligen in het bijzonder noemde hij vanwege de geestelijke werken van barmhartigheid: de heilige Antonius van Padua en de zalige Titus Brandsma. Antonius van Padua vermaande de zondaars. Hij wees in de stad de bankiers terecht die met hun woekerleningen arme mensen benadeelden. De zalige Titus Brandsma, die stierf in het concentratiekamp Dachau, was karmeliet in Nijmegen. Hij bezwoer katholieke journalisten in het land dat ze geen propaganda moesten maken voor de Nazi’s en de waarheid moesten vertellen. Hij bemoedigde de twijfelaars en vermaande de zondaars. En tot slot noemde de bisschop Moeder Teresa en haar grote inzet: “Ze heeft onwetenden onderricht, mensen gegidst in zorg en geloof. Ze heeft mensen goede raad gegeven, bedroefden getroost en lastige mensen verdragen. Ze heeft zondaars vermaand die onrecht in stand hielden en door het kastensysteem mensen niet hielpen. En ze heeft veel verdragen als het gaat om onrecht. Ook heeft ze mensen met haar gebed ondersteund.”

De zeven geestelijke werken van barmhartigheid (met enkele verwijzingen naar de Bijbel) zijn:

• Onwetenden onderrichten (Mat. 5, 1-2)
• Twijfelaars goede raad geven (Mat. 28, 17)
• Bedroefden troosten (Mat. 5, 4; 2 Kor. 1, 4)
• Zondaars vermanen (Joh. 8, 11; Mt. 18, 15; Gal. 6, 1-2; 2 Tess 3, 15; Jak. 5, 19-20)
• Beledigers vergeven (Mat. 6, 12; Ef. 4, 26; Rom. 12, 21)
• Wie ons ergeren/ lastige mensen verdragen (1 Kor. 13, 4; Jak. 5, 7-11)
• Bidden tot God voor de levenden en de doden (Joh. 17, 35; Makk. 12, 45)